اتوبوس اسکانیا پس از 9 سال
سید جواد قائم مقامی : اتوبوس اسکانیا با ورودش به بازار ایران از سال 1381 تا به امروز نقش مهمی در حمل و نقل مسافر کشورداشته است.اولین مدل اتوبوس اسکانیا 9 لیتری با دماغه زشت وزمخت وگلگیرهای برآمده وارد ناوگان مسافربری کشور شد. در تبلیغات عنوان می شد که اتوبوس 3112 برروی جدیدترین شاسی اسکانیا وارد بازار می شود. 9 لیتری با حضور خود در ناوگان مسافربری کشور در بدو ورود خوب ظاهر شد اما پس از مدتی کارکرد مالکان خود را به زمین گرم زد. اولین نمونه 9 لیتری در تهران و سپس در شرکت عقاب افشان در سمنان ساخته شد. امروزه از اتوبوس اسکانیا 9 لیتری به سرطان یاد می کنند ولی به نظر نگارنده مانند دیابت است چون سرطان انسان را پا در می آورد ولی 9 لیتری مانند دیابت است و راه درمان ندارد و مالک اول و آخر آن هم مالک اولی است. تولید این مدل تا سال 1383 ادامه داشت تا نمونه 12 لیتری انقلابی در بازار اتوبوسهای داخلی ایجاد کرد.
در این شماره تصمیم داریم اتوبوس اسکانیا مدل 1387 را پس از 9 سال کارکرد بررسی کنیم . به قابلیتهای حرکتی آن پی ببریم و ببینیم در طول این 9 سال چه مزایا و معایبی داشته که مالک و راننده با ان دست و پنجه نرم کرده اند. نمونه صفرکیلومتر این مدل که به دنده بغل معروف است از اواسط سال 1388 تولید آن متوقف شد و نمونه اصطلاحا دنده فرمانی روانه بازار شد. اتوبوسهای اسکانیا در ایران تا سال 1387 با اتاق کلاسیک تولید می شدند و بعد از آن سال مدل دیگری به نام مارال نیز به خط تولید اسکانیا اضافه شد. اتوبوس مذکوراز نوع اتاق کلاسیک با کارکرد 1900000 کیلومتر است.
داشبورد دیوانه ای دارد. با ورود به اتوبوس داشبورد پهن وفضاگیر این مدل شاید در حال حاضرچندان زیبا جلوه نکند ولی در زمان خود و در زمان ارائه اولین سری از این داشبورد در سال 1385 واقعا زیبا و جالب توجه بود. اهرم کوتاه و زیبای تعویض دنده هم از چشمگیرهای زمان ورود به اتوبوس است. به علت قرار داشتن اتوبوس در مکان مرتفع و بالابودن ارتفاع اتوبوس در زمان سوارشدن مجبور شدم دستگیره متصل به داشبورد را برای سهولت در سوار شدن بگیرم و از رکاب یا پلکان اتوبوس بالابروم.این سری از اتوبوسهای اسکانیا فاقد سنسور Kneeling هستند که بتوان سمت شاگرد اتوبوس را به حالت زانوزدن در آورد تا مسافرین سالخورده بتوانند به راحتی سوار و پیاده شوند. در صورتیکه صندلی دوقلوهای شاگرد درحالت خوابیده باشد به راحتی می توان سوار و پیاده شد ولی در صورتیکه صندلی شاگرد باز باشد عبور از جلوی صندلی شاگرد به سختی انجام می شود. اتوبوس ساخته نیمه دوم سال1387 است و از بابت سقف وصندلی با مدلهای پائین تر متفاوت است. صندلیِ مسافریکی ازعواملی که باعث شهرت اسکانیا در سالهای پیشین شد، از مدلهای قبلی خود زیباتر است ولی برای مسافر راحت نیست . فاصله بین صندلیها کم است و در صورت خواباندن صندلی توسط مسافر ردیف جلوتر مسافر ردیف عقب تر بیچاره می شود.اگر پاهای شخص بلند هم باشد که به مراتب بیشتر اذیت می شود.
با نشستن پشت فرمان داشبورد عریض و فاصله نسبتا زیاد صندلی راننده تا شیشه قوس دار جلوحکایت از دید کور راننده دربیشتر قسمتها می کند .غربیلک فرمان از نظر سایز و چهارشاخه داخل غربیلک تناسبی با تکنولوژی سال ساخت این اتوبوس ندارد. فرمان با اهرمی که در سمت چپ پائین میله فرمان قرار دارد در جهت افقی وعمودی قابل تنظیم است.آمپرها دربعضی از حالاتی که فرمان را تنظیم میکنیم به راحتی قابل رویت هستند ولی در بعضی حالات به خوبی قابل رویت نیستند.آمپرها هم بر خلاف ظاهر و زیبائی داشبورد زیبا نیستند. نشانگر فشار روغن و نشانگر تعداد دنده ها در یک صفحه دیجیتالی کوچک بین نشانگر دور موتورو کیلومتر قرار دارد. ابعاد کوچک این نشانگر باعث می شود در مواقع رویت کردن توجه زیادی بطلبد. اهرم یا دسته ریتاردر از نظرساختار وابعاد جهت استفاده خوب طراحی شده است ولی مکانی که در جلوی داشبورد برای آن تعبیه شده است چندان مناسب نیست.احتمال برخورد بدن با آن ومعیوب شدن آن زیاد است از همه مهمتر در هنگام استفاده معمولا راننده باید خم شود و از پشتی صندلی فاصله بگیرد تا بتواند از آن استفاده کند مگر اینکه راننده قد بلند باشد. از نکات منفی در مورد این سری ازاتوبوس می توان به فقدان کانال بخاری در جلوی پاهای راننده و شاگرد اشاره کرد. راننده بواسطه کانالهای بالا در کنار آمپرها تا حدودی از سرما در امان است ولی پاهای شاگرد در سرمای شدید قندیل می بندد.
اهرم تعویض دنده که فرمان دهنده به گیربکس آپتی کروز 8 دنده اسکانیاست،درحالت اتوماتیک قرار می دهیم اتوبوس با دنده 2 شروع به حرکت می کند پس از آن دنده 4 و به ترتیب بقیه دنده هارا یکی یکی پشت سر هم در دور موتور1700 دور در دقیقه تعویض می کند. تمامی دنده ها به دلیل تعویض در دور پائین مرده تعویض می شوند فقط از دنده 2 به 4 به دلیل فاصله کم دنده ها این حالت زیاد محسوس نیست. به علت محدودیت حد مجاز سرعت در سرعت 100 کیلومتر در ساعت اجازه تجاوز سرعت به بیشتر از 100 را نمی دهیم. دور موتوربر روی عدد 15 در دنده 8 باقی می ماند.در صورتیکه جاده کفی باشد در دنده 8 با سرعت 100 کیلومتر رفتن با دور موتور 1500 دور در دقیقه دنده مرده نیست ولی به سینه کش که می خوریم دور موتور افت می کند و مجبور میشویم به پدال گاز فشار وارد کنیم که در این لحظه صدای توربوشارژاز یک طرف،دود اگزوز در آینه وفشار وارده به موتور دال بر این است که فقط در کفی ها با سرعت 100 کیلومتر باید با دنده 8 رانندگی کرد در غیر این صورت بهتر است اتوبوس در دنده 7 قرارگیرد که در مواقع اضطراری راننده قدرت مانور داشته باشد و به موتور هم فشار وارد نشود فقط در سرعت 100 کیلومتر بر ساعت با دنده 7 رفتن با صدای زیاد موتور همراه است که به ناچار باید تحمل کرد. دنده معکوسها هم در دور 1000 دور در دقیقه انجام می شود .زمانی اقدام به تعویض دنده معکوس می کند که موتور توان کافی برای شتاب گیری ندارد . پس از طی کردن 80 کیلومتر ومشاهده نحوه عملکرد گیربکس تصمیم به استفاده از دنده در حالت دستی گرفتیم.
با قرار دادن دنده در حالت دستی عدد 2 بر روی نمایشگر جلو ظاهر می شود و اتوبوس با دنده 2 حرکت می کند. این امکان وجود دارد که برای حرکت اولیه با دنده 1 هم حرکت کرد ولی به دلیل سنگین بودن دنده 1 کمپانی سازنده به طور پیش ورز بر روی دنده 2 آن را تنظیم کرده است. اگر حرکت با دنده 2 آغاز شود در حالتی که دنده بر روی حالت اتوماتیک قرار دارد و دنده معکوس ها تعویض شوند دنده از 8 شروع به کم کردن می کند و نهایتا به دنده 4 می رسد وکمتر از دنده 4 نمی آید وزمانی که حرکت با دنده 1 باشد در حالت کم کردن دنده از دنده 8 کم می کند تا به دنده 3 برسد.در صورت نیاز به سنگین تر کردن دنده باید حتما به صورت دستی صورت گیرد.دنده را در حالت دستی (manual) قرار می دهیم وبا رها کردن پدال کلاچ حرکت میکنیم.اولین نکته این که در هنگام رها کردن پدال کلاچ اتاق اتوبوس تمایل به لرزیدن داشت و پدال کلاچ هم کمی باد خالی می کرد و صدای پس پس می داد که من با مهارت از لرزیدن اتاق جلوگیری کردم.علت لرزیدن اتاق به نظر می آید که به خاطر چرب شدن هرزگاه صفحه کلاچ باشد.کاسه نمد ته میل لنگ نشتی دارد و باعث چرب شدن صفحه کلاچ می شود. این نسل از اتوبوسهای اسکانیا حتی در زمان ورود به بازار و با کارکرد کم هم پدال کلاچ آنها صدای پس پس می دادند و صدای خالی کردن باد کاملا مشهود بود و معمولا مالکان به نمایندگی مراجعه می کردند ولی ایراد خاصی نبود و نمایندگی هم این مشکل را عادی می دانست و اقدام خاصی در این مورد انجام نمی داد. علت این مشکل ضعیف بودن پمپ زیر پای پدال کلاچ است که در نمونه های دنده لیوری که دائما نیاز به تعویض دنده و استفاده از پدال کلاچ دارند رانندگان با این مشکل زیاد دست و پنجه نرم می کردند. پس از حرکت با دنده 2 و بالابردن دور موتور دنده را در دنده 3 و سپس دنده 4 و سپس دنده 5 قرار دادم. تعویض دنده از دنده 2 به دنده 3 و از دنده 3 به 4 مخصوصا با فشار دادن پدال گاز و تعویض در دور بالا در دور 2000 دور در دقیقه بعضی اوقات با ضربه و صدا همراه است که اصطلاحا گفته می شود دنده تقه می زند.برای تعویض دنده از 4 به دنده 5 حتما باید دور موتور را به 2000 دور در دقیقه و حتی بیشتر رساند که پس از تعویض و قرارگرفتن دنده در دنده 5 دچار افت دور موتور نشود. با این کار دور موتور پس از تعویض دنده بر روی دور 1500 دوردر دقیقه قرار می گیرد و دنده مرده نیست.تعویض دنده از دنده 5 به 6 ،از دنده 6 به 7 و ازدنده 7 به 8 هم باید به همین صورت انجام گیرد. در کل بهترین حالت تعویض دنده در این مدل اتوبوس این است که یا دنده را در حالت اتوماتیک قرار داد تا به دنده 4 برسد و برای تعویض دنده 5 اهرم تعویض دنده را در حالت دستی قرار داد و اقدام به تعویض دنده سبک ها کرد یا اینکه برای حرکت با دنده در حالت دستی پس از حرکت با دنده 2 با رساندن دور موتور به دور2000 دور در دقیقه اهرم دنده را در حالت اتوماتیک قرار داد تا فاصله دنده ها کمی بیشتر شود و تقه نزند عمل Gear skip صورت می گیرد و دنده از 2 به 4 می رود و مجددا باید اهرم تعویض دنده را در حالت دستی قرار داد و اقدام به تعویض دنده کرد.
ریتاردر در دنده های سبک شتاب منفی خوبی را به اتوبوس می دهد با کشیدن دنده های ریتاردر در حالات مختلف در سرعت 100 کیلومتر بر ساعت کاهش سرعت اتوبوس را به خوبی حس نمی کنیم.ریتارد این مدل اتوبوس اسکانیا اوایل کار که اتوبوس کم کار است خوب عمل می کند ولی به مرور زمان قدرت خود را از دست می دهد. از جمله همین اتوبوس که به ادعای مالک یک سال پیش ریتاردر آن تعویض شده است و یک ماه پیش هم تعمیر اساسی شده است ولی عملکرد آن ضعیف است. ناگفته نماند نحوه صحیح استفاده از ریتاردررا درصد بالائی ازرانندگان نمی دانند وسرویسهای دوره ای تعویض روغن و فیلتر ریتاردر را رانندگان به خوبی انجام نمی دهند. در مدلهای 1384 و 1385 از این مدل اتوبوس معروف بود که ریتاردر اسکانیا به قدری قوی است که سر اتوبوس پائین می آید ولی ریتاردر این اتوبوس در وضعیت مناسبی قرار ندارد. قدرت ترمزگیری این اتوبوس هم ضعیف است که در شرایط اضطراری نمی توان به آن اعتماد کرد.پدال ترمز آن به طور عجیبی آنچنان نرم است و نیاز به فشار زیاد به پدال دارد تا ترمز بگیرد که راننده را از توقف این اتوبوس ناامید می کند. و خیلی هم ضعیف عمل می کند.به گفته مالک تمام قسمتهای مربوط به سیستم ترمز را بازبینی و تعمیر کرده است ولی ایراد آن را پیدا نکرده است . شواهد و علائم مربوطه حاکی از ایراد در شیر برقی ریتاردر است که قطعا تعمیرکار آن را به خوبی تعمیر نکرده است وگرنه در حالت سلامت ترمز و ریتاردراین مدل اتوبوس مثال زدنی است. ترمز این سری از اتوبوس های اسکانیا دارای قدرت ترمز گیری خوبی مخصوصا در سرعتهای بالاست ولی در تعدادی از تولیدات از این سری، ترمز در سرعتهای بالا و متوسط خوب عمل می کرد ولی در هنگام توقف برای ایست کامل باید پدال ترمز را با نیروی زیادی فشار داد که خوشایند نیست و به مهره های کمرهم فشار زیادی وارد می کند . دقیقا همان حالتی که در اتوبوسهای اسکانیا دنده فرمانی شاهد آن هستیم.
زیربندی این اتوبوس جزء استثناهاست و در دست اندازها و چاله چوله ها چندان سرو صدائی ایجاد نمی کند و به نرمی از آنها عبور می کند فقط کمی حالت کوبیدن در جلوی اتوبوس احساس می شود که ناشی از باد زیاد لاستیک ها و نامرغوب بودن جنس لاستیک های جلو است. امکان بررسی بیشتر آن نبود که ببینم دستکهای آن را با نمونه های مایلری یا بی هفتی تعویض کرده اند یا واقعا استثناست ولی نو هم نیستند چون مالک که چند ماهی است اتوبوس را خریداری کرده است دستکها را تعویض نکرده است. زیر بندی اتوبوس اسکانیا نقطه ضعف اصلی آن است. در ماههای اولیه که اتوبوس کم کار است این نقیصه زیاد نمود نمی کند ولی پس از یکسال کار ضعف در ناحیه زیربندی کاملا مشهود وباعث دردسر می شود . صدای تق تق کردن از زیربندی و در برخی موارد صدائی شبیه به برخورد چند نعلبکی به هم اززیر اتوبوس آهنگی نچندان دلنشین می نوازد و وقتی زیاد باشد راننده و مسافر را کلافه می کند .از یک طرف سرو صدا و انتقال ضربه به داخل اتاق و آزار مسافر ، استهلاک لاستیک و از طرفی فشار وارده به اتاق که باعث مستهلک شدن زودرس و به سرو صداافتادن اتاق اسکانیا می شود.
کولر این اتوبوس از برند وباستو است. سری های اول مدل 1383 و1384 و 1385مجهز به کولر وباستو36000 کیلوکالری بودند که در مدل 1386 به 38000 کیلوکالری ارتفاع یافت. برودت کولرها در مدلها و سری های مختلف متفاوت بود. مثلا مدل 1386 با توجه به ادعای کمپانی باید به مراتب بهتر از مدلهای قبل خود عمل می کرد ولی در عمل صدق نمی کرد. در اکثر مدلها هم راننده با پرتاب باد کولر مشکل دارد چون فاصله سر راننده تا سقف که کانالهای کولردر آن تعبیه شده اند،به نسبت فاصله مسافر تا سقف بیشتر است .در روزهای گرم راننده و شاگرد مجبورند بلندگوی بالای سر خود را که با کانال کولر در یک قاب است از جای خود خارج کند تا دامنه پرتاب باد سرد بیشتر شود و موجب سرمایش بیشتر شود. کم کم به ماههای پایانی فصل گرم می رسیم شبها در حالت کولر روشن راننده احساس سرما می کند و مجبور می شود روزنه های خروجی بلندگوها را با چسب بپوشاند .
در ناحیه قوای محرکه :موتور پرقدرت اتوبوس اسکانیا با 420 اسب بخار قدرت در دور موتور 1700 دور در دقیقه در سربالائیها شتاب و کشش را به رخ رقبا می کشد و در بین اتوبوسهای داخلی به غیر از اتوبوس اسکانیا درسا که دقیقا آن را بررسی نکرده ام:این مدل اتوبوس اسکانیا پیشرو است و اصطلاحا گفته می شود که سینه رو است.
قدرت موتور اسکانیا برگ برنده اتوبوس اسکانیاست و خواسته های راننده را در شرایط مختلف برآورده می کند و از عوامل انتخاب اسکانیا توسط راننده هاست.
گیربکس 8 دنده این مدل از اتوبوسهای اسکانیا گیربکسی است دوپله که چهار دنده سبک دارد و چهار دنده سنگین و اتوبوس پس از حدود 2سال کارکرد (البته بسته به نحوه رانندگی و مسیر تردد) از ناحیه سبک سنگین هنگام تعویض دنده از4 به 5 یا بالعکس صدای چرق و چروق از گیربکس به گوش می رسد. معمولا دنده برنجی های مربوط به این قسمت دچار آسیب می شوند و نه تنها دنده برنجی مربوطه بلکه تمام دنده برنجی های مرتبط باید تعویض گردند تا ایراد برطرف شود وگرنه دو ماه نشده مجددا سرو صدای گیربکس شروع می شود. قاطی کردن دنده ها در زمان بارندگی ودر زمان معیوب شدن بوبین سوزنهای انژکتور و سروصدا کردن هنگام تعویض دنده به علت معیوب بودن فشنگی سبک سنگین و selonoied valve گیربکس ازعیوب شایع این مدل اتوبوس است.
سیستم پنوماتیک یا همان سیستم باد در این مدل اتوبوس تا زمانی که اتوبوس کم کار است و دچار عیب نشده به خوبی کارمیکند ولی با اولین خرابی مانند انسان سکته ای می شود که هر لحظه احتمال سکته بعدی را دارد. پمپ باد اگر شروع به روغن زدن کرد کل سیستم را آلوده می کند و تعمیر آن هم بی فایده است و باید آن را پمپ باد نو تعویض کرد وگرنه تعویض رینگ وپیستون پمپ باد بی فایده است مجددا معیوب می شود و باید چند برابر هزینه کرد چون بقیه اجزا سیستم باد را خراب می کند. اگر همزمان با تنظیم ارتفاع پا بر روی پدال کلاچ باشد کمبود فشار باد احساس می شود و پدال کلاچ شروع به بالا آمدن و فشردن پا می کند که چنین حالتی معمولا بر روس سکو و زمان حرکت اتوبوس اتفاق می افتد.شایان ذکر است علت بیشتر این خرابی ها به عدم آگاهی و عدم رسیدگی به موقع راننده و شاگرد است چون شیر تخلیه تانک بادها باید هر چند روز یکبار کشیده شوند تا آب موجود در سیستم باد خالی شود.سرویسهای دوره ای BALANCER که به آن کتابی می گویند بسته به منطقه آب و هوائی تردد اتوبوس هر4الی 6ماه یکبار سرویس شوند ولی این کار به موقع انجام نمی شود تا زمانی که سیستم ارتفاع دچار مشکل شود.
از مزایای این مدل اتوبوس می توان به زیبائی اتاق و سالن; قدرت خوب موتور: ترمزهای خوب: ایستائی وپایداری خوب درجاده های یخی و زمان بارش برف و باران نام برد.
در پایان از آقای محمد تقی طائی که اتوبوس خود را برای آزمایش و بررسی بیشتر در اختیاربنده قرار دادند کمال تشکر را دارم.