وقتی اسکانیا در آتش می سوزد
سید جواد قائم مقامی:عوامل زیادی دست در دست هم داد ند تا دو اتوبوس اسکانیا در تاریخ 18 شهریورحدود ساعت 11 شب در اتوبان تهران –قم شاخ به شاخ شدند. این تصادف شاهکارتصادفها و از عجایب تصادفهاست. چگونه اتوبوسی که از اصفهان به سمت تهران در حال حرکت بود به باند مقابل رفت و با اتوبوسی که از تهران به سمت یزد می رفت شاخ به شاخ کرد؟ اینها همه سوالاتی است که برای هر ایرانی پیش می آید وهمه دوست دارند علت حادثه را پیدا کنند. علت قطعی برای این رخداد وجود ندارد و نمی توان با قطعیت پاسخ داد اما می توان عوامل را تک تک بررسی کرد.
راننده
مطمئنا عامل انسانی یکی از سه ضلع تشکیل دهنده مثلثِ تصادف است. بر اساس گزارشات منتشره اتوبوس به علت ترکیدن لاستیک محور جلو از مسیر خارج شده و پس از عبور از روی گاردریل ها به باند مقابل رفته است. حال باید دید لاستیک از چه برندی بوده و چند در صد عاج داشته است. آیا لاستیک فرسوده بوده است یا از محصولات بی کیفیت چینی و هندی موجود در بازار بوده است؟ بنا به اظهارات مالک اتوبوس لاستیک از برند گودیرساخت لوگزامبورک با 80 درصد عاج بوده است. راجع به تاریخ تولید لاستیک هم اطلاعاتی در دست نیست چون لاستیک اگر در حد نو هم باشد ولی از تاریخ تولید آن بیش از 3 سال گذشته باشد احتمال حادثه افرین بودن آن زیاد است. سرعت اتوبوس نیز مهم است که به گفته خود رانندگان خط اصفهان تهران آنها معمولا با شناسائی دوربین هائی که در طول مسیر وجود دارد مخصوصا در محور قم –تهران هنگام نزدیک شدن به دوربین سرعت خود را کم می کنند و پس از گذشتن از دوربین دوباره اقدام به سرعت گرفتن و حرکت با سرعت غیر مجاز می کنند. حداکثر سرعت مجاز در بزرگراه های کشور 110 کیلومتر بر ساعت است در حالی که به گفته خود رانندگان سرعت انها از 120 کیلومتر برساعت هم تجاوز می کند. حال چرا رانندگان از سرعت مجاز بیشتر می روند. تندرو بودن اتوبوسهای جدید؟ رسیدن به سرویس بعدی؟ عدم نظارت صحیح بر روی دفترچه ثبت ساعت و چی پی اس ؟ بله با وجود اتوبوسهای تندرو و راحتی و کیفیت در سواری راننده تمایل به تند رفتن دارد ولی سیستم کاری بسیاری از شرکت های مسافربری بدین صورت است که اتوبوس پس از رسیدن به مقصد در مدت کوتاهی آن را نظافت می کنند و مجددا اقدام به سوارکردن مسافر و برگشتن می کنند. به قول رانندگان سروته هستند یا در مواردی سه کله هستند یعنی ( اصفهان به تهران و برگشت به اصفهان و مجددا رفتن به تهران) یعنی در شبانه روز اصلا توقف ندارند. این مشکل و سیستم به برنامه ریزی شرکت مسافربری بر می گردد. به همین علت رانندگان سعی می کنند بر سرعت خود بیفزایند تا به سرویس برسند. مورد بعدی اینکه رانندگان مسیر اصفهان تهران می گویند ما تک راننده اقدام به رفت و برگشت به تهران می کنیم این در حالیست که یک راننده اتوبوس از زمان حرکت و ثبت ساعت در دفتر تعاونی مجموعا می تواند 9 ساعت در یک شبانه روز رانندگی کند. رانندگان می گویند از اصفهان تا تهران خصوصا مسیر اصفهان تا میدان آرژانتین را اگر بخواهند با سرعت مجاز بروند رفت و برگشت آنها بدون توقف هم که باشد و در شهر تهران به ترافیک هم نخورند و بدون اتلاف وقت بروند، بیش از 10 ساعت طول می کشد و رانندگان به قول خودشان ساعت کم می آورند و از نظر قانونی باید حتما دو نفر راننده با یک دستگاه اتوبوس به تهران برود و برگردد. به این دلیل که مامورین پلیس راه متوجه ساعت کم آوردن آنها نشوند، سعی در افزایش سرعت می کنند تا زمان کم را با سرعت جبران کنند. و وقتی پرسیده می شود چرا با دو راننده نمی روید می گویند مقرون به صرفه نیست. آیا پلیس راه نقش خود را به خوبی ایفا می کند؟ خود رانندگان اظهار می کنند ما در کار جی پی اس دخالت می کنیم. مسافتی را با جی پی اس خاموش طی می کنیم یا از پورت خلاف استفاده می کنیم و مامورین پلیس راه هم متوجه نمی شوند. می گویند اتوبوس در باند 3 بوده که به گاردریل نزدیک بوده است چرا راننده اتوبوس به باند 1 که به اشتباه عموم به آن باند 3 می گویند رفته است؟ گلایه اصلی رانندگان اتوبوس هم همین است. چرا رانندگان خودروهای شخصی و سبک بر این امر واقف نیستند که اتوبوس حق عبور و حرکت در باند 1 را ندارد. بارها اتفاق افتاده که اتوبوس به منظور سبقت گرفتن پس از چراغ زدن و بوق های مکرر در پشت سر خودرو سواری تازه راننده سواری دست خود را از شیشه بیرون آورده و به راننده اتوبوس اشاره می کند که از باند 1 برو و سبقت بگیر. جالب اینجاست در مواردی خودروهای سواری شاکی هم می شوند و پلیس راننده اتوبوس را مقصر می داند و اقدام به جریمه راننده اتوبوس یا اخذ دفترچه آنها می کند. در نشستی که با رانندگان اتوبوس داشتیم آنها خواستار توجه بیشتر پلیس به این امر و آموزش های لازم به رانندگان خودروهای شخصی بودند. رانندگانی که خود مالک نبودند می گفتند ما مدیر فنی شرکت که مسئول بازرسی و معاینه قسمتهای مختلف اتوبوس است، اصلا در ترمینال حضور ندارد و کمتر می توان مدیر فنی ها را در موقع سوارکردن مسافرین دید. مهر مدیر فنی هم در دست کارمندان شرکت است و بدون هیچ معاینه ای از اتوبوس پشت صورت حساب را مهر می کنند.آیا چکش های اضطراری که در بالای سر مسافران برای خروج های اضطراری تعبیه شده در اتوبوس مذکور وجود داشته یا نه؟ بنا به گفته آقای هاشمی رئیس سابق راهور حتما چکش وجود نداشته وگرنه مسافران زودتر می توانستند از اتوبوس خارج شوند.
بنا به گفته آشنایانِ مالک اتوبوس، اتوبوس مذکور سال گذشته واژگون شده و دوباره بازسازی شده است. حال این سوال پیش می آید که پس از اوراق شدن اتوبوس به خصوصا در قسمتهای اتاق و بدنه آیا سیم کشی اتوبوس درست و دقیق صورت گرفته و مورد بازسازی قرار گرفته یا نه؟آیا راننده پس از ترکیدن لاستیک ترمز زده است یا نه؟ آیا از ریتاردر استفاده کرده است یا نه اگر استفاده کرده است پس چرا به باند رو به رو رفته است؟ اینها سوالاتی است که در ذهن همه نقش می بندد که عده ای از کارشناسان بر این باورند اتوبوسی که مدل 89 است و 3 سال از ساخت آن و کارکرد ان می گذرد، ممکن است دستخوش تغییرات و تعمیراتی شده باشد و به کمپانی سازنده مربوط نمی شود. مسئولین شرکت سازنده هم اظهار می کنند شرکت ما تمامی استانداردهای لازم را برای تولید اتوبوس دارد. بنا به گفته یکی از مسئولین شرکت عقاب افشان، مسئولین سوئدی هم در جواب به پلیس راه مبنی بر ایراد در سیستم برق اسکانیا پاسخ داده که وقتی دو دستگاه اتوبوس با مسافر با وزنی حدود 18 تن برای هر دستگاه پس از برخورد شاخ به شاخ جز آتش سوزی نباید انتظار دیگری داشت.
اعضای یکی ازخانوادههی حادثه دیده میگویند: چرا تلاش میشود راننده اتوبوس مقصر جلوه داده شود؟ چرا گفته میشود او خواب آلوده بوده یا لاستیکهای فرسوده را تعویض نکرده بود و یا کوتاهی دیگری مرتکب شده بود؟ یک راننده که از طبقه معمولی جامعه است و مجبور است 500 میلیون تومان برای خرید اتوبوس پرداخت کند و سالها زحمت بکشد تا با دریافت 10 هزار تومانها و 15 هزار تومانهای مسافران، پول خرید اتوبوس را پرداخت کند و از عهده مخارج اتوبوس و استهلاک و تعمیر آن برآید، چه انتظاری میتوان از او داشت؟ این قشر زحمت کش که توسط هیچ نهاد و ارگان و دستگاهی حمایت نمیشود، چرا باید این همه تحت فشار باشد و حتی بعد از تصادف و جان باختن نیز تمام تقصیرها به گردن او انداخته شود؟ تحمل دوری از خانواده و دست و پنجه با سرما و گرما و تنهائی در بیابانها و جادهها نرم کردن از یک طرف و فشار قرض و قسط و بدهکاری را به جان خریدن از طرف دیگر، آیا کافی نیست و بعد از جان باختن نیز باید تقصیرها به گردن او انداخته شود و مقصران یا قاصران واقعی از تعقیب قانونی و مجازات بگریزند.
جاده
جاده دیگر عامل موثر در تصادفات است. اتوبان قم تهران دارای نواقصی در سطح آسفالت و چاله چوله ها می باشد ولی گاردریل های موجود که در دو طرف باندها آنها را محصور کرده، به گفته رییس سازمان راهداری و حملونقل جادهای کشورویژگی این گاردریلها به گونهای است که وسیله نقلیه را با زاویه زیاد تحمل میکند، البته در کشور و در برخی پلها گاردریلهایی با مقاومت بیشتری نیز وجود دارد. آقای افندیزاده با اشاره به وجود 35 هزار گاردریل در جادههای کشور گفت: گاردریلهای موجود با موج 2 و به صورت N2 طراحی شدهاند همچنین قرار است در کنار پلها از گاردریلهای با موج سه استفاده شود که نیازمند هزینههای زیادی است. وی با اشاره به بررسی مهمترین عامل حادثه که ترکیدگی لاستیک عنوان شده است، ادامه داد: این موضوع توسط وزارت راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت و پلیس راه در حال بررسی است همچنین کنترل کیفی سیستمهای حملونقل عمومی و خودروها باید با نظارت بیشتری همراه شود. بازهم برای صاحبنظران جای سوال دارد که اگر گاردریل قابلیت تحمل وسیله نقلیه با زاویه زیاد را دارد، چگونه اتوبوس از دو گاردریل عبور کرده است.
خودرو
به گفته یکی از صاحبنظران باک سوخت اتوبوس اسکانیا که در جلو اتوبوس قرار دارد مجهز به شیلنگی است که گازهای متصاعد شده درون باک را به خارج هدایت می کند و قابلیت انفجار ندارد. جای باتری اتوبوس هم که در جلو قرار دارد، به گفته مسئولین عقاب افشان کاملا عایق بندی شده و از نظر تحمل ضربه و فشار مطابق با استانداردهای روز است. عده ای نیز بر این باورند که وجود پیک نیک های موجود در جعبه اتوبوسها هم می تواند علت سانحه باشد. عده ای دیگر وجود گاز تقلبی درون کولر را عامل انفجار می دانند.
فرمانده محترم ناجا آقای احمدی مقدم تاکید کرد: ما نمیخواهیم از اهرمهایی که داریم استفاده کنیم اما باید پیگیری قضایی در این مورد صورت گیرد. قطعا تولیدکننده اسکانیا با مهلتی حدود سه ماه باید ضمن حل مشکل فعلی خودروی خود خودروهای قبلی را نیز فراخوان و اصلاح کند.
مدیرعامل بیمه آسیا هم گفت: بیمه آسیا خسارت جان باختگان و مصدومان آتش سوزی تصادف دو اتوبوس اسکانیا را پرداخت میکند.
در پایان امیدواریم دیگر شاهد چنین سوانح دردناکی نباشیم.